ارتباط سوره قدر با امام زمان (علیه السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها)

بسم الله الرحمن الرحیم

القدر : 1 إِنَّا أَنْزَلْناهُ في‏ لَيْلَةِ الْقَدْر

القدر : 5 سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْر

روایات تفسیری

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ أَنَّهُ قَالَ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ اللَّيْلَةُ فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّيَتْ فَاطِمَةُ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا أَوْ مِنْ مَعْرِفَتِهَا 

... سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ يَعْنِي حَتَّى يَخْرُجَ الْقَائِمُ.[1]

امام صادق علیه السلام فرمودند:

در آیه انا انزلناه فی لیلة القدر، (تأویل) شب، فاطمه سلام الله علیها است و قدر خداوند متعال می باشد پس هر کس فاطمه(سلام الله علیه) را بشناسد شب قدر را درک کرده است و فاطمه سلام الله علیها به این نام نامیده شده چون خلق از معرفت ایشان باز گرفته شده اند …(بخشی از حدیث ذکر نشده است) حتی مطلع الفجر یعنی تا هنگام خروج امام زمان سلام الله علیه.

بررسی سند روایت 

کتاب تفسیر فرات کوفی که مصدر این روایت می باشد از کتاب های بسیار قدیمی تفسیر شیعه است. مولف آن جناب فرات بن ابراهیم کوفی، شخصی است که پدر شیخ صدوق جناب علی بن بابویه قمی از او نقل روایت می کند و شیخ صدوق (رضوان الله علیه) هم با یک واسطه روایات زیادی در کتاب امالی خود از ایشان نقل کرده اند.[2]

محقق شوشتری که از صاحب نظران علم رجال هستند پیرامون ایشان فرمودند: " او از مشایخ علی بن بابویه است و غالبا از حسین بن سعید (از بزرگان محدثین امامیه) نقل روایت می کند. و تفسیر او در شمار تفسیر عیاشی و تفسیر قمی است."[3] پیرامون انتساب نسخه چاپ شده این کتاب به ایشان هم محققین تردیدی نداشته اند.[4]

آیت الله خویی رضوان الله علیه نیز کتاب ایشان را از تفاسیر معروف شیعه دانسته اند و به این نکته اشاره کرده اند که راوی کتاب تفسیر ایشان ، علی بن بابویه قمی است[5] از آنجا که علی بن بابویه از علمای بزرگ و مطرح شهر قم است می توان از این مطلب نتیجه گرفت که این تفسیر در نزد علما و نقادان سخت گیر حدیث در شهر قم، که اهل تحقیق با دقت نظر آنان در امر حدیث آشنا هستند، کم و بیش مورد قبول واقع شده است.پس این کتاب تفسیری از کتب تفسیری معتبر و مورد توجه شیعیان می باشد.

سند این روایت دارای ارسال می باشد اما با توجه به ادعای مولف بر بی واسطه بودن سند؛ شهادت ایشان را جابر این ضعف سندی می توان دانست. و علاوه بر این با استفاده از روایات هم خانواده و هم معنی با این روایت می توان اطمینان به حجیت صدور آن پیدا کرد.[6]

شب قدر چه شبی است؟

برای شناخت ذره ای از حقیقت وجودی صدیقه طاهره (سلام الله علیه)، طبق روایت شریف باید سعی در شناخت شب قدر داشته باشیم؛ و شناخت حقیقت شب قدر نیز از اسرار و رموز مکتب وحی است همانطور که در این روایت شریف و آیه دوم سوره قدر[7] به این مطلب اشاره شده است پس پر واضح است که در این بیان ابدا ادعای شناخت حقیقت آن مطرح نیست و فقط سعی بر قدری تامل پیرامون این مطلب است که فرموده اند:

ما لا یدرک کله لا یترک کله[8] (آنچه تمامش را نمی توان به دست آورد نباید تمامش را ترک کرد.)

شب قدر طبق روایات شیعه بین چند شب مردد است و برخی نیز یک شب را به عنوان شب قدر تاکید کرده اند برای خارج نشدن از اختصار تنها به یک روایت اشاره می کنیم:

عَنْ سُفْيَانَ بْنِ السِّمْطِ قَالَ: به امام صادق علیه السلام عرض کردم چه شبهایی است که در ماه رمضان مورد امید است(که شب قدر باشد) ؟ حضرت فرمودند: شبهای 19 و 21 و 23 عرض کردم اگر مشکلی پیش بیاید کدام مورد اعتماد است؟ فرمودند: فَقَالَ ثَلَاثٌ وَ عِشْرِينَ. شب بیست و سوم.[9]

1. شب نزول قرآن

شب قدر، شب نزول قرآن بر وجود رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است که آیه شریفه صراحتا به این مطلب اشاره کرده است. و باید توجه داشت که لغت انزال در آیه که در باب افعال آمده است نیز، دال بر نزول دفعی می باشد.[10]

2. شب نزول امر بر صاحب امر سلام الله علیه

شب قدر، شب نزول امر بر امام هر زمانی است. در آیه چهارم سوره قدر این مطلب بیان شده است که شب قدر، شب نزول ملائکه و روح است و اینکه محل نزول ملائکه نزد حجت الله است در روایات متعددی بیان شده است[11].

به عنوان نمونه از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند:

عَنْ هِشَامٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَوْلُ اللَّهِ تَعَالَى فِي كِتَابِهِ فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ. از امام صادق درباره معنی آیه (در آن هر امر محکمی مشخص می شود/دخان 4) سوال شد.

حضرت در جواب فرمودند: این آیه درباره شب قدر است؛ که در آن حج گزاران، مرگ و حیات، آنچه خدا در روز و شب محقق می کند و... نوشته می شود و سپس این مطلب به صاحب زمین عرضه می شود. پرسیدند: صاحب زمین چه کسی است حضرت سلام الله علیه پاسخ دادند امام شما. [12]

با توجه به اینکه مقدرات عالم در این شب تقدیم حجت الله می شود ایشان به این سبب طبق روایت لقب صاحب زمین را دارا می شوند.

تحقیق معنای امر

آیا امر در آیه به معنای علم است؟ یا اجرای مقدرات خداوند می باشد؟ [13]

در روایتی راوی همین سوال را از امام باقر علیه السلام می پرسد و حضرت در بخشی از جواب می فرمایند:

همانا ملائکه و روح در شب قدر نازل می شوند به همراه حکمی که خداوند متعال بین بندگان جاری کرده است. راوی از امام می پرسد: آیا نبی و اوصیاء ایشان سلام الله علیهم این حکم را نمی دانستند؟

حضرت می فرمایند:  بَلَى قَدْ عَلِمُوهُ وَ لَكِنَّهُمْ لَا يَسْتَطِيعُونَ إِمْضَاءَ شَيْ‏ءٍ مِنْهُ حَتَّى يُؤْمَرُوا فِي لَيَالِي الْقَدْرِ كَيْفَ يَصْنَعُونَ إِلَى السَّنَةِ الْمُقْبِلَة

بله می دانستند اما امکان ثبوت و عمل بر اساس آن را نداشتند تا به آن ها در شب قدر امر شود که تا سال آینده چگونه عمل کنند. [14]

طبق نظر برخی، امر چیزی غیر از علم است و به معنای حکم می باشد. به عبارت دیگر امر، علمی است که حجت الله می تواند بر اساس آن عمل کند و تا قبل از این جواز عمل بر اساس آن صادر نشده بوده است و در شب قدر دستورات الهی برای عمل بر اساس آن علم بر امام نازل می شود.

 این مطلب تحقق معنای تام خلیفة اللهی یا جانشین خدا بودن امام است که واسطه بین خدا و خلق در اجرای امورات هستند.

حالا وقت آن شده که ارتباط شب قدر با صدیقه طاهره سلام الله علیها را مورد بررسی قرار بدهیم.

قدر فاطمی

یکی از معانی اتصال حقیقت شب قدر با صدقیه طاهره سلام االله علیها می تواند این مطلب باشد که فاطمه زهرا سلام الله علیها محور و بستر تحقق هدایت و ولایت الهی است. 

همانطور که بیان شد که شب قدر شبی است که در بستر آن نزول قرآن و تحقق مقام خلیفة اللهی محقق می شود یعنی هدایت و ولایت الهی در این شب مبارک محقق می شود از طرفی هم بیان شد که در روایات مذکوره حقیقت شب قدر برابر با حقیقت فاطمی در نظر گرفته شده است؛ پس ثابت می شود که حقیقت وجود مطهرشان ظرف تجلی ولایت و هدایت است. برای این مطلب دلایل متعدد دیگری نیز وجود دارد که در ادامه برای طولانی نشده کلام فقط به آیه نور خواهیم پرداخت.

حضرت زهرا (سلام الله علیها) محور هدایت

این مقام محوریت برای هدایت و ولایت الهی، در آیه نور نیز برای صدیقه طاهره سلام الله علیها ثابت شده است.

خداوند متعال در آیه 35 سوره نور[15] بستر هدایت خود برای خلق را به چراغدان روغنی ای مثال زده اند که دارای پایه است[16] که این پایه محل استقرار چراغ می باشد و دور چراغ را هم شیشه ای فرا گرفته است و در تفسیر آیه از امام صادق علیه السلام روایت شده که حضرت فرمودند:

اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ فَاطِمَةُ ع فِيها مِصْباحٌ الْحَسَنُ- الْمِصْباحُ فِي زُجاجَةٍ الْحُسَيْنُ- الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ فَاطِمَةُ كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ بَيْنَ نِسَاءِ أَهْلِ الدُّنْيَا- يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ إِبْرَاهِيمُ ع- زَيْتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ لَا يَهُودِيَّةٍ وَ لَا نَصْرَانِيَّةٍ- يَكادُ زَيْتُها يُضِي‏ءُ يَكَادُ الْعِلْمُ يَنْفَجِرُ بِهَا- وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلى‏ نُورٍ إِمَامٌ مِنْهَا بَعْدَ إِمَامٍ- يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ يَهْدِي اللَّهُ لِلْأَئِمَّةِ مَنْ يَشَاء[17]

خداوند نور (در روایت به هدایت گر تفسیر شده است)[18] آسمان و زمین است که مثال نورش مانند چراغدانی است که منظور از این چراغدان فاطمه سلام الله علیها است و بر روی آن چراغی است که منظور از آن امام مجتبی علیه السلام است و آن چراغ را شیشه ای احاطه کرده است منظور از شیشه حسین سلام الله علیه است گویا ستاره درخشانی است یعنی فاطمه زهرا سلام الله علیها ستاره درخشانی بین تمام زنان دنیا است.روغن این چراغ از درخت مبارک زیتون می آید که منظور از آن جناب ابراهیم (ایشان مصداق هستند و منظور گویا سلسله انبیاء است) می باشد که این درخت شرقی و غربی نیست یعنی یهودی و نصرانی نیست(یعنی از راه حق ذره ای انحراف ندارد.) نزدیک است روغن آن بدون اتصال به آتش، آتش بگیرد یعنی علم (هدایت) از آن نزدیک است که همه جا را پر کند نوری بر نور یعنی امامی بعد از امام خداوند هر که را بخواهد به نور خود هدایت می کند یعنی هر که را بخواهد به سمت ائمه علیهم السلام هدایت می کند.

همانطور که از روایت مشخص شد محور و پایه هدایت و نور افشانی خداوند متعال در زمین و آسمان وجود مبارک حضرت زهرا سلام الله علیها هستند که دیگر امامان نیز در همین بستر هدایتشان ظهور پیدا می کند.حال وقت بررسی ارتباط این آیات با ولی عصر سلام الله علیه است.

امام زمان (سلام الله علیه) طلوع شب قدر فاطمی

حضرت حجت سلام الله علیه نتیجه و ثمره حرکت صدیقه طاهره (سلام الله علیه) و نتیجه حرکت تمام انبیا و اوصیاء هستند و توحید را در زمین مستقر خواهند ساخت. 

طبق روایت ذکر شده در ذیل آیه نور،این بستره نور افشانی خدا در برابر ظلمات طاغوت ها(یعنی هر که در مقابل خدا قد علم کند و سرکشی نماید) ادامه دارد در امامی بعد از امام تا ولی عصر سلام الله علیه و ایشان هستند که نور را در زمین و زمان غلبه می دهند.

 یا به عبارت دیگر مطابق روایت اول بحث، موجب طلوع خورشید شب قدر می شوند یعنی تمام آن بستر تحقق نزول قرآن و خلیفة اللهی نتیجه و تجلی کاملش، قیام امام زمان سلام الله علیه و برقراری عدل و توحید حقیقی در عالم هستی خواهد شد.

به این مطلب که حضرت حجت سلام الله علیه ادامه دهنده راه صدیقه طاهره سلام الله علیها هستند در روایت ذیل نیز اشاره شده است که بررسی مفصل آن را از اینجا بخوانید.

حضرت حجت سلام الله علیه در توقیعی فرمودند: رفِي ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِي أُسْوَةٌ حَسَنَة[19]

در دختر رسول خدا برای من الگوی نیکویی است.

نتایج بحث:

• شب قدر نه تنها شب نزول قرآن و تعیین مقدرات یک سال است، بلکه نمادی از تحقق هدایت الهی و ولایت در زمین نیز می‌باشد.

• امر با علم متفاوت است و در شب قدر امر تسلیم امام می شود.

• حضرت زهرا (س) به عنوان محور و بستر این هدایت الهی معرفی شده‌اند. بدین معنا که تمام نورانیت و هدایتی که در شب قدر به زمین می‌آید، از طریق وجود مقدس ایشان جریان می‌یابد.

• امام زمان (عج) به عنوان میوه این درخت نورانی و ادامه‌دهنده راه حضرت زهرا (س) معرفی شده‌اند. قیام ایشان، طلوع خورشید شب قدر و تحقق کامل وعده‌های الهی است.