بعد از آنی که ضرورت ولزوم شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف واضح شد وادله آن نیز مطرح شد، نوبت به این سوال میرسد که از چه راه هایی میتوان امام زمان را شناخت؟
مقالات مرتبط:
اهمیت این سوال واضح است. زیرا شناخت امام ضروری ولازم است پس باید به امام زمان خود معرفت وشناخت پیدا کنیم.
به همین دلیل باید بدانیم این شناخت ومعرفت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از چه راه هایی به دست می آید میشود؟
راه های شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف
قرآن کریم کتاب الهی نازل بر پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم است که یکی از حجج الهی بر ما است.
برخی از روایات قرآن بر شناخت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف دلالت دارد. مانند آیه:
﴿ وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ. در قرآنی که بعد از زبور نازل شد نوشتیم که زمین به بندگان نیکوکار ما میرسد ﴾[1]. و مقصود از بندگان نیکوکار همان اهل بیت علیهم السلام هستند که آخرین آنها امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف هستند.
ومانند آیه:﴿ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ. خدا به كسانى از شما كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند وعده داده است كه حتما آنان را در اين سرزمين جانشين خود قرار دهد همان گونه كه كسانى را كه پيش از آنان بودند جانشين خود قرار داد و آن دينى را كه برايشان پسنديده است به سودشان مستقر كند و بيمشان را به ايمنى مبدل گرداند تا مرا عبادت كنند و چيزى را با من شريك نگردانند و هر كس پس از آن به كفر گرايد آنانند كه نافرمانند ﴾[2].
راه دوم شناخت امام زمان، شناخت ایشان از روایاتی است که از اهل بیت علیهم السلام نقل شده است. مانند روایت جابر از کتاب حضرت زهرا سلام الله علیها که در آن اسامی تمامی امامان بعد از پیامبر نقل شده است.
در روایت جابر، آمده است:« أبو القاسم محمد بن الحسن، هو حجة الله تعالى على خلقه القائم ، أمه جارية اسمها نرجس صلوات الله عليهم أجمعين امام دوازدهم، اسمش محمد پسر حسن است وکنیه اش ابوالقاسم است و او حجت خدا بر خلقش است و او قیام کننده است ومادرش خانمی به نام نرگس است »[3].
ومانند روایت پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم:« الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقا. مهدی از فرزندان من است، اسم او اسم من و کنیة او کنیه من است و او از لحاظ جسمی و روحی و اخلاقی، شبیه ترین مردم به من است »[4].
ومانند روایت اباصلت از امام رضا علیه السلام که در آن ظاهر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را نقل میکنند:« قُلْتُ لِلرِّضَا علیه السلام مَا عَلَامَاتُ الْقَائِمِ مِنْكُمْ إِذَا خَرَجَ قَالَ عَلَامَتُهُ أَنْ يَكُونَ شَيْخَ السِّنِّ شَابَّ الْمَنْظَرِ حَتَّى إِنَّ النَّاظِرَ إِلَيْهِ لَيَحْسَبُهُ ابْنَ أَرْبَعِينَ سَنَةً أَوْ دُونَهَا وَ إِنَّ مِنْ عَلَامَاتِهِ أَنْ لَا يَهْرَمَ بِمُرُورِ الْأَيَّامِ وَ اللَّيَالِي حَتَّى يَأْتِيَهُ أَجَلُهُ. نشانه و علامت قائم این است که سن حضرت زیاد است ولی از نظر چهره جوان می نماید؛ به گونه ای که اگر کسی به او نظر کند، می پندارد او در سن چهل سالگی یا کمتر است. نشانة دیگرش این که گذشت روزگار او را پیر نمی کند تا زمانی که اجلش فرا رسد »[5].
همچنین میتوان به روایاتی از اهل بیت که صفات و ویژگی های باطنی امامان را به صورت عام نقل میکنند مراجعه کرد. زیرا خصوصیات خوب وکمالات امامان با هم یکسان است. مانند روایت امام رضا علیه السلام:« الإِمامُ الأَنيسُ الرَّفيقُ ، وَالوالِدُ الشَّفيقُ ، وَالأَخُ الشَّقيقُ ، وَالاُمُّ البَرَّةُ بِالوَلَدِ الصَّغيرِ. مام ، همدم و رفيق است و پدر مهربان ؛ و برادرِ همسان است و مادر نيكوكار به فرزند كوچكش»[6].
یکی از مهمترین راه های شناخت امام زمان عجل الله فرجه، دعا ها و زیارت هایی است که برای ایشان یا تمامی معصومین علیهم السلام نقل شده است که در این دعا وزیارت ها به ویژگی ها وصفات امام زمان اشاره شده است.
مانند دعای ندبه:« أَيْنَ بَقِيَّةُ اللّهِ الَّتِي لَاتَخْلُو مِنَ الْعِتْرَةِ الْهادِيَةِ ؟ أَيْنَ الْمُعَدُّ لِقَطْعِ دابِرِ الظَّلَمَةِ ؟ أَيْنَ الْمُنْتَظَرُ لِإِقامَةِ الْأَمْتِ وَالْعِوَجِ ؟ أَيْنَ الْمُرْتَجى لِإِزالَةِ الْجَوْرِ وَالْعُدْوانِ ؟ أَيْنَ الْمُدَّخَرُ لِتَجْدِيدِ الْفَرائِضِ وَالسُّنَنِ ؟ أَيْنَ الْمُتَخَيَّرُ لِإِعادَةِ الْمِلَّةِ وَالشَّرِيعَةِ ؟ أَيْنَ الْمُؤَمَّلُ لِإِحْياءِ الْكِتابِ وَحُدُودِهِ ؟ أَيْنَ مُحْيِي مَعالِمِ الدِّينِ وَأَهْلِهِ ؟ أَيْنَ قاصِمُ شَوْكَةِ الْمُعْتَدِينَ ؟ أَيْنَ هادِمُ أَبْنِيَةِ الشِّرْكِ وَالنِّفاقِ ؟ أَيْنَ مُبِيدُ أَهْلِ الْفُسُوقِ وَالْعِصْيانِ وَالطُّغْيانِ ؟ أَيْنَ حاصِدُ فُرُوعِ الْغَيِّ وَالشِّقاقِ.
کجاست آن باقیمانده خدا که از عترت هدایتگر خالی نشود؟
کجاست آن مهیا گشته برای ریشه‌کن کردن ستمکاران؟
کجاست آن‌که برای راست نمودن انحراف و کجی به انتظار اویند؟
کجاست آن‌که به او امید بسته شده برای از بین بردن ستم و دشمنی؟
کجاست آن ذخیره برای تجدید فریضه‌ها و سنّت‌ها؟
کجاست آن برگزیده برای بازگرداندن دین و شریعت؟
کجاست آن آرزو شده برای زنده کردن قرآن و حدود آن؟
کجاست احیاگر نشانه‌های دین و اهل دین؟
کجاست درهم‌شکننده شوکت متجاوزان؟
کجاست ویران‌کننده بناهای شرک و دورویی؟
کجاست نابودکننده اهل فسق و عصیان و طغیان؟
کجاست دروکننده شاخه‌های گمراهی و شکاف‌اندازی؟ »[7].
ومانند زیارت جامعه کبیره که در آن صفات مهمی برای تمامی امامان توسط امام هادی علیه السلام شده است:« وَأَشْهَدُ أَنَّكُمُ الْأَئِمَّةُ الرَّاشِدُونَ الْمَهْدِيُّونَ الْمَعْصُومُونَ الْمُكَرَّمُونَ الْمُقَرَّبُونَ الْمُتَّقُونَ الصَّادِقُونَ الْمُصْطَفُونَ، الْمُطِيعُونَ لِلّٰهِ، الْقَوَّامُونَ بِأَمْرِهِ، الْعامِلونَ بِإِرَادَتِهِ، الْفائِزُونَ بِكَرَامَتِهِ؛ اصْطَفاكُمْ بِعِلْمِهِ، وَارْتَضاكُمْ لِغَيْبِهِ، وَاخْتارَكُمْ لِسِرِّهِ، وَاجْتَباكُمْ بِقُدْرَتِهِ، وَأَعَزَّكُمْ بِهُداهُ، وَخَصَّكُمْ بِبُرْهانِهِ، وَانْتَجَبَكُمْ لِنُورِهِ ، وَأَيَّدَكُمْ بِرُوحِهِ وَرَضِيَكُمْ خُلَفاءَ فِي أَرْضِهِ، وَحُجَجاً عَلَىٰ بَرِيَّتِهِ، وَأَنْصاراً لِدِينِهِ، وَحَفَظَةً لِسِرِّهِ، وَخَزَنَةً لِعِلْمِهِ، وَمُسْتَوْدَعاً لِحِكْمَتِهِ، وَتَرَاجِمَةً لِوَحْيِهِ، وَأَرْكاناً لِتَوْحِيدِهِ، وَشُهَداءَ عَلَى خَلْقِهِ، وَأَعْلاماً لِعِبادِهِ، وَمَناراً فِي بِلادِهِ، وَأَدِلَّاءَ عَلَى صِرَاطِهِ، عَصَمَكُمُ اللّٰهُ مِنَ الزَّلَلِ، وَآمَنَكُمْ مِنَ الْفِتَنِ، وَطَهَّرَكُمْ مِنَ الدَّنَسِ، وَأَذْهَبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ وَطَهَّرَكُمْ تَطْهِيراً.
و گواهی می‌دهم که پیشوایان راهنما، راه‌یافته، معصوم، محترم و محبوب، مقرّب پرهیزگار، راست‌گو، برگزیده، فرمانبردار خدا، قیام کننده به فرمانش، عمل کننده به خواسته‌اش، دست‌یافته به سخاوت و بخشندگی‌اش شما هستید.
شما را با دانشش برگزید و برای غیبش پسندید و برای رازش انتخاب کرد و به قدرتش اختیار کرد و به هدایتش عزیز نمود و به برهانش اختصاص داد و برای نورش برگزید و به روحش حمایت فرمود.
و شما را برای جانشینی در زمینش و دلایل محکمی بر مخلوقاتش و یاورانی برای دینش و نگهبانانی برای رازش و خزانه‌دارانی برای دانشش و محل نگهداری برای حکمتش و مفسّران وحی‌اش و پایه‌های یگانه‌پرستی‌اش و گواهانی بر خلقش و پرچم‌هایی برای بندگانش و مراکز نوری در کشورهایش و راهنمایانی بر راهش پسندید.
خدا شما را از لغزش‌ها حفظ کرد و از فتنه‌ها ایمن داشت و از آلودگی پاک کرد و پلیدی را از شما زدود و پاکتان نمود، پاک کردنی شایسته »[8].
مطالعه تاریخ زندگي وسیره عملی، يکي از راه هاي شناخت امامان از جمله امام زمان است. سرگذشت و سیره آنان؛ خصوصاً در باره فضایل
مواردی مثل شجاعت ، مردانگي، ایثار ، تواضع، صبر ، فرزانگي و... بهترین راه برای شناخت ایشان است. اين کار انسان را متوجه مقام والاي آن بزرگواران مي‌کند و جذبه و کشش خاصي بر روح انسان، حاکم مي‌شود. در باره امام زمان صدها کتاب و آثار پژوهشي سامان يافته است که خواندن آن ها موجب شناخت امام خواهند شد.
از همین راه نیز میتوانیم به دستورات و امر های امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به ما که شیعه ایشان هستیم وایشان امام زمان ماست برسیم. اگر چه امام زمان غایب است ولی اراده و فرمانش در میان همه‌ی خلایق جاری است. دستوراتش را باید شناخت و فرمان‌هایش را باید اطاعت کرد.
توجه به این نکته نیز مهم است که اگر چه در خصوص امام زمان ارتباط محسوس بین امام و مردم وجود ندارد ولی در هیچ یک از دو غیبت صغری و کبری امام زمان، پیوند امام با مردم به طور کلی قطع و گسسته نشده است؛ زیرا در هر دو غیبت، امر سفارت و نیابت وجود داشته و دارد و از طریق نایبان، پیوند امام با مردم برقرار بوده و هست.
در زمان غیبت صغری نیابت نایبان خاص بوده
در زمان غیبت کبری نیابت نایبان حضرت عام می‌باشد که با توجه به شرایط و ضوابطی که مطرح میکنند اطاعت فقهاء جامع الشرایط لازم و در ردیف اطاعت از امام زمان می‌باشد. و مخالفت با فقیه جامع الشرایط که نایب امام است، مخالفت با امام، و مخالفت با امام، مخالفت با خداوند می‌باشد.
شناخت امام زمان (عج) یکی از مهمترین باورهای شیعیان است و از طریق منابع مختلفی همچون قرآن، روایات، ادعیه و زیارات، و همچنین مطالعه سیره عملی ایشان قابل دستیابی است.
قرآن کریم: آیات قرآن کریم به طور ضمنی به وجود امام زمان (عج) اشاره دارند و از بندگان صالحی یاد میکنند که زمین را به ارث خواهند برد.
روایات: روایات اهل‌بیت (ع) به طور مستقیم به امام زمان (عج) اشاره میکنند و ویژگی‌های ظاهری و باطنی ایشان را بیان می‌نمایند.
ادعیه و زیارات: دعاها و زیارات مخصوص به امام زمان (عج) همچون دعای ندبه و زیارت جامعه کبیره، حاوی صفات و ویژگی‌های آن حضرت هستند.
سیره عملی: مطالعه تاریخ زندگی و سیره عملی امامان معصوم (ع) به ویژه امام زمان (عج) می‌تواند به شناخت بهتر شخصیت و روش زندگی ایشان کمک کند.
